تار آذری

تار آذری

برخلاف تصور برخی ها که تار را اصولا سازی متعلق به منطقه اران یا همان آذربایجان فعلی می پندارند،تار سازیست ایرانی و برخاسته از شیراز که در تاریخی نه چندان دور حدود صدو پنجاه سال قبل با همان شکل به آذربایجان راه یافت. شخصی به نام  میرزا صادق جان در تار تغییراتی ایجاد کرد. این شخص نوآور، برای اولین بار در شکل کاسه های تار تغییراتی به وجود آورد، منظور وی از این تغییرات تقویت صدای آن و همچنین نگاه داشتن و نواختن آن روی سینه بوده است . صادق جان کاسه تار را نسبتا” عمیق کند، از وزن آن کاست ، قطر کاسه راوسعت بخشید و شکل کاسه را به شکل بیضی درآورد. این گونه تغییرات باعث به وجود آمدن دو کیفیت تازه در تار شد. یکی این که باعث تقویت فیزیکی صدای تار شد و دیگر این که چون کاسه  بزرگ تار به اندازه 100 میلیمتر از بالا به طرف عقب مایل بود، نواختن آن بر روی سینه امکان پذیر نبود. در تار جدید باازمیان برداشتن این انحنا امکان بر روی سینه نواختن به وجود آمد و در نتیجه امکان بهتر نواختن آن عملی شد.( تا قبل از این تار به روی زانو نواخته میشد).باز برخلاف آنچه که  نزد برخی ها تصور می شود تار در دوره قاجار بر روی سینه نواخته می شده است. در تصاویر به جای مانده از نوازندگان تار آن دوره تنها حالت نمایشی نشان داده می شود.از علی اکبر خان شهنازی فرزند میرزا حسینقلی نوازنده سزشناس اواخر قاجار صحت این موضوع نقل شده است که تار بر روی زانو نواخته می شده و آن تصاویر تنها حالت نمایشی داشته است.و خود نیز با میرزا عکسی در شش سالگی خویش دارد که تار را بر روی سینه به حهت عکاسی قرار دادند.از تصویری که از درویش خان در حال آموزش به شاهزاده ی قاجاری باقی مانده است  نیز آنچه آشکار است این است که تار بر روی زانو نواخته می شده است.

میرزاصادق تغییراتی نیز در محل جفت شدن دسته با کاسه به وجود آورد، قبل از آن دسته و تار یکسره به کاسه متصل می شد یا این که دسته به وسیله و تکه ای از آهن به کاسه بسته می شد، با این حال در تار جدید که میرزاصادق جان سیم های آن را زیاد کرده بود به علت کثرت سیم ها میان دسته و کاسه تار خمیدگی ایجاد میشد که باعث ناموزون شدن صدای پرده های تار می شد. میرزاصادق به خاطر رفع نقصی که از کثرت سیمها ناشی می شد دسته  تار را در دسته  کوتاهی که از خود کاسه بیرون می آمد، فرو برد و با آن جفت کرد.ضمنا_ این چوب از خمیدگی مورد بحث جلوگیری می کرد.

 تا آن زمان در هیچ یک از آلات موسیقی مشرق زمین این کیفیت موجود نبود. تغییرات به عمل آمده در تار در عالم موسیقی شرق یک نوع نوآوری محسوب می شد. ترتیب قرار گرفتن سیم ها، نقش بزرگی در صنعت موسیقی آذربایجان و مخصوصا_ در اجرای مقامات ایفا کرده است . سیم های تازه ای که صادق جان به تار اضافه کرده بود، سیم های زنگ بودند که به سیم های آلیکوت معروف شدند.سیم های آلیکوت در اجرای موسیقی حرفه ای و مقامات (دستگاه های )آذری نقش مهمی دارند.

 هنگام اجرای ملودی ، از این سیم ها در صورت لزوم به طور هماهنگ استفاده می شود. در سال های بعد سعید رستم اف آهنگساز آذربایجانی یک عده دستگاهها و مقام های ضربی را برای تار، کمانچه و بالابان و نیز ارکستر آلات موسیقی ملی تنظیم کرد، این مقام هاعبارتند از: سه گاه زابل ، چهارگاه ، بیات شیراز، شور، همایون ، شوشتر و حیراتی و…

تاری که صادق جان ساخت و توسعه داد، از نیمه دوم قرن نوزدهم از ترکیبات مختلف گروه های آلات موسیقی ملی جدا شد و با کمانچه ، قاوال (دف ) و خواننده که دف را هم او می نواخت ، گروه دیگری تشکیل داد.